A luz e a hipóstase na tradição ortodoxa grega

Autores

  • Tatiana Oliveira Ribeiro Universidade Federal do Rio de Janeiro
  • Henrique Fortuna Cairus Universidade Federal do Rio de Janeiro

DOI:

https://doi.org/10.29386/reb.v84i327.2227

Palavras-chave:

Luz; Hipóstase; Ortodoxia grega; Liturgia oriental.

Resumo

Este artigo tem como objetivo tornar público uma parte da pesquisa acerca do conceito de ‘luz’ na Tradição teológica e, sobretudo, litúrgica da Igreja Ortodoxa de tradição grega, a partir de sua representação do conceito de ‘hipóstase’. Tendo como ponto de partida a interpretação da expressão ‘luz de luz’ [φῶς ἐκ φωτός (phôs ek phōtós)] do texto do Símbolo Nicenoconstantinopolitano, o artigo apresenta uma proposta de interpretação do conceito de ‘representação’, para esse caso específico, baseada na ideia de apomímesis, e aplica tal conceito a uma leitura do lugar da ‘luz’ nas Escrituras, na Patrologia e nas Liturgias orientais gregas.

Abstract: This article aims to make public part of the research on the concept of ‘light’ in the theological and, above all, liturgical tradition of the Greek Orthodox Church, based on its representation of the concept of ‘hypostasis’. Taking as a point of departure the interpretation of the expression ‘light of light’ [φῶς ἐκ φωτός (phôs ek phōtos)] of the text of the Niceno-Constantinopolitan Symbol, the article presents a proposal for the interpretation of the concept of ‘representation’ for this specific case, based on the idea of apomímesis, and applies this concept to a reading of the place of ‘light’ in the Holy Scripture, in the Patrology and in the Greek Eastern Liturgies.

Keywords: Light; Hypostasis; Greek Orthodoxy; Oriental Liturgy.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Tatiana Oliveira Ribeiro, Universidade Federal do Rio de Janeiro

Graduada em Letras (Bacharelado em Português-Grego) pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (2000), Licenciada em Letras (Licenciatura em Português-Grego) pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (2001), Mestre em Letras Clássicas pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (2005) e Doutora em Letras Clássicas pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (2010). Professora Adjunta de Língua e Literatura Grega da Universidade Federal do Rio de Janeiro. Membro efetivo do PROAERA - UFRJ. Foi Presidente da Sociedade Brasileira de Estudos Clássicos (SBEC) - biênio 2018-2019. Atua na Área de Letras Clássicas, com ênfase em suas literaturas e dedica-se aos seguintes temas: Historiografia grega; performance; gêneros discursivos; representações da Antiguidade.

ORCID iD: http://orcid.org/0000-0002-7715-2569

Henrique Fortuna Cairus, Universidade Federal do Rio de Janeiro

Sacerdote ortodoxo (Patriarcado Ecumênico). Doutor em Letras Clássicas pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (1999). Professor Titular de Língua e Literatura Grega e docente do Programa de Pós-Graduação em Filosofia da mesma Universidade.

ORCID iD http://orcid.org/0000-0003-1687-7205

Referências

ALSINA, J. As revoluções da alma: sonho e prodiágnosis no tratado hipocrático da dieta. 2015. Tese (Doutorado em Letras Clássicas) – Universidade de São Paulo, São Paulo, 2015.

ARISTOTLE. Metaphysics. A revised text with introduction and commentary by W.D. ROSS. Oxford: Clarendon Press, 1975 [1924].

BARACAT JUNIOR, J.C. Plotino, Enéadas I, II e III; Porfírio, Vida de Plotino: introdução, tradução e notas. 2006. 2v. Tese (Doutorado em Linguística) – Universidade Estadual de Campinas, São Paulo, 2006. Disponível em: <http://repositorio.unicamp.br/jspui/handle/REPOSIP/269213> Acesso em: 7 jun. 2020.

BRANDÃO, B.G. dos S.L. Só em direção ao só: considerações sobre a mística de Plotino. Horizonte – Revista de Estudos de Teologia e Ciências da Religião, Belo Horizonte, v. 6, n. 11, p. 151-158, 2007. DOI: <https://doi.org/10.5752/P.2175-5841.2007v6n11p151-158>. Acesso em: 07 ago. 2019.

CAIRUS, H. A natureza degenerante: o Brasil de Hipócrates. Rio de Janeiro: 7 Letras, 2021.

DIELS, H.; KRANZ, W. Die Fragmente der Vorsokratiker. 6. ed. Zürich: Weidmann, 1952 (repr. 2004).

DILCHER, R. Studies in Heraclitus. Oxford: Oxford University Press, 1995.

GLEEDE, B. The Development of the Term ἐνυπόστατος from Origen to John of Damascus. Leiden: Brill, 2012.

ΙΕΡΑΤΙΚΟΝ Α΄, Θ. Λειτουργία Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Επιμέλεια: Ιερομ. Ιερώνυμος Σιμωνοπετρίτης. Tessalônica: Mosteiro de Simonos Petras, 1992.

ΙΕΡΑΤΙΚΟΝ περιέχον τὰς Θείας καὶ ἱερὰς Λειτουργίας Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου καὶ τῶν προηγιασμένων μετὰ τῆς Τυπικῆς αὐτῶν Διατάξεως καί τινας ἄλλας Ἀκολουθίας καὶ Εὐχάς. Ἔκδοσις Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, 2020.

JAEGER, W. La teología de los primeros filósofos griegos. México: Fondo de Cultura Económica del México, 1952.

KAHN, C. The Art and Thought of Heraclitus. Cambridge: Cambridge University Press, 1979.

MAZERA, S. Φως ιλαρόν: From the Various Settings through the History of Ecclesiastical Chant to the Latest Composition by Prof. Gregorios Stathis. Journal of the International Society for Orthodox Music, Joensuu, v. 3, p. 220-229, Jan. 2020. Disponível em: <https://journal.fi/jisocm/article/view/88732>. Acesso em: 3 jul. 2020.

ΝΙΚΟΛΙΣΤΗΣ, Βασίλειος-Ντράγκος: Ηθική και Οντολογία με αναφορά στο έργο του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη (Ζηζιούλα). Διπλωματική Εργασία (Dissertação de Mestrado). Patras: Universidade de Patras, 2018.

NOVUM TESTAMENTUM Graece et Latine. Apparatu critico instructum edidit Augustinus MERK. Roma: Sumptibus Pontificci Instituti Biblici, 1935.

ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΤΗΚΗ ΤΟΥΣ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας. Atenas: Diaconia Apostólica da Igreja da Grécia, 2012.

MIGNE, J.-P. (org.). Patrologiae cursus completus. Series Graeca. Tomus quartus. v. XXXII. S. Basilius Caesariensis Episcopus. Paris, 1857. Disponível em: <https://archive.org/details/bub_gb_oTxLrSsIST0C/mode/2up>. Acesso em: 18 jul. 2020.

PLATON. OEuvres complètes. Tome IX, 2e partie: Philèbe. Texte établi et traduit par A. DIÈS. Paris: Les Belles Lettres, 1949.

PLATON. OEuvres complètes. Tome X. Timée. Texte établi et traduit par A. RIVAULD. Paris: Les Belles Lettres, 1963.

PLATON. OEuvres complètes. Tome IV, 3e partie: Phèdre. Introduction de Léon ROBIN, Texte établi par Cl. MORESCHINI et traduit par Paul VICAIRE. Paris: Les Belles Lettres, 1985.

PLOTIN. Ennéades. Tome I. Texte établi et traduit par Emile Bréhier. Paris: Les Belles Lettres, 1924.

PLOTIN. Ennéades. Tome III. Texte établi et traduit par Emile Bréhier. Paris: Les Belles Lettres, 1925.

PLOTIN. Ennéades. Tome V. Texte établi et traduit par Emile Bréhier. Paris: Les Belles Lettres, 1931.

QUASTEN, J. Patrologia I. Hasta el concilio de Nicea. Edición Española preparada por Ignacio Oñatibia. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 1968.

QUASTEN, J. Patrologia II. La edad de oro de la literatura patrística griega. Edicion española preparada por Ignacio Oñatibia. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 1973.

RUIZ BUENO, D. Padres Apologetas Griegos. Edición bilingue completa. Versión, introducciones y notas de Ruiz Bueno. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 1954.

SYMÉON le nouveau Théologien. Traités Théologiques et Éthiques. Tome I. Introduction, texte critique, traduction et notes par Jean Darrouzès, A. A. Paris: Éditions du Cerf, 1966.

TRIPOLITIS, A. Φῶς Ιλαρόν. Ancient Hymn and Modern Enigma. Vigiliae Christianae, Leiden-Boston, v. 24, n. 3, p. 189–196, Sep. 1970. Disponível em: . Acesso em: 04 jul. 2020.

ΤΣΙΤΣΙΓΚΟΣ, Σπυρίδων, “Προς τους ακρίτως ταυτίζοντας Πρόσωπο και Υπόσταση στην Ορθόδοξη Χριστιανική Θεολογία”, Αντίφωνο, 8/3/2011 Disponível em: <http://antifono.gr/portal/>. Acesso em: 20 jul. 2020.

VASSALO, C. Is the logos a kind of world soul? On the relationship between cosmology and psychology in Heraclitus. In: HELMIG, C. World Soul – Anima Mundi: On the Origins and Fortune of a Fundamental Idea. Berlin; Boston: De Gruyter, 2020. p. 27-60.

ΦΟΥΝΤΟΥΛΗΣ, Ἰωάννης. Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ ἔκδοσις. Ἀθῆναι: Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 1991.

Downloads

Publicado

2024-03-27

Como Citar

Ribeiro, T. O., & Cairus, H. F. (2024). A luz e a hipóstase na tradição ortodoxa grega. Revista Eclesiástica Brasileira, 84(327), 85–105. https://doi.org/10.29386/reb.v84i327.2227